ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ – ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ

Πριν δούμε τους στόχους και τις λύσεις που προτείνει ο ελευθεριακός κομμουνισμός, πρέπει να εξετάσουμε με τι είδος εχθρού ερχόμαστε αντιμέτωποι.

Από ό,τι μπορούμε να ξέρουμε από την ανθρώπινη ιστορία βλέπουμε ότι από τότε που έχουν διαιρεθεί οι ανθρώπινες κοινωνίες σε τάξεις (και ειδικά μετά το διαχωρισμό της κοινωνικής εργασίας), υπάρχουν πάντα συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και, από τα πρώτα αιτήματα και τις εξεγέρσεις, υπήρξαν σαν μια αλυσίδα συνεχείς αγώνες για μια καλύτερη ζωή και μια δικαιότερη κοινωνία.

Η αναρχική ανάλυση θεωρεί ότι η σύγχρονη κοινωνία, όπως όλες εκείνες οι κοινωνίες που υπήρξαν πριν απ’ αυτή, δεν είναι κάτι το ενιαίο – είναι διαιρεμένη σε δύο πολύ διαφορετικά στρατόπεδα, διαφορετικά τόσο στην κατάστασή τους όσο και στην κοινωνική τους λειτουργία: το προλεταριάτο (υπό την ευρεία έννοια της λέξης) και την αστική τάξη. Σε αυτό προστίθεται το γεγονός της ταξικής πάλης, ο χαρακτήρας της οποίας μπορεί να ποικίλει – μερικές φορές είναι σύνθετος και ανεπαίσθητος, μερικές φορές ανοικτός, γρήγορος και εύκολος στην αντίληψή της.

Αυτή η πάλη πολύ συχνά συγκαλύπτεται από συγκρούσεις δευτερεύουσας σημασίας, συγκρούσεις μεταξύ ομάδων της ίδιας τάξης, σύνθετα ιστορικά γεγονότα που από μια πρώτη όψη δεν έχουν οποιαδήποτε άμεση σύνδεση με την ύπαρξη των τάξεων και του ανταγωνισμού μεταξύ τους. Βασικά, η πάλη αυτή κατευθύνεται πάντα προς το μετασχηματισμό της σύγχρονης κοινωνίας σε μια κοινωνία που να ικανοποιεί όλες τις ανάγκες και κάθε αίσθημα δικαιοσύνης από την καταπίεση και μέσω αυτής, σε μια αταξική κοινωνία, την απελευθέρωση του συνόλου της ανθρωπότητας.

Η δομή οποιασδήποτε κοινωνίας εκφράζει πάντα στους νόμους της, την ηθική και την κουλτούρα, τις αντίστοιχες θέσεις των κοινωνικών τάξεων – μερικές εκμεταλλευόμενες και υποδουλωμένες, οι άλλες έχοντας ιδιοκτησία και εξουσία. Στη σύγχρονη κοινωνία η οικονομία, η πολιτική, ο νόμος, η ηθική και ο πολιτισμός, όλα βασίζονται στην ύπαρξη των προνομίων και των μονοπωλίων μιας τάξης και στη βία που οργανώνεται από αυτή την τάξη για να διατηρήσει την υπεροχή της.

ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ

Το καπιταλιστικό σύστημα πολύ συχνά θεωρείται ως η μόνη μορφή εκμεταλλευτικής κοινωνίας. Αλλά ο καπιταλισμός είναι μια σχετικά πρόσφατη οικονομική και κοινωνική μορφή και οι ανθρώπινες κοινωνίες γνώρισαν βεβαίως και άλλα είδη σκλαβιάς και εκμετάλλευσης από την εποχή των φυλών (clans), των βαρβαρικών αυτοκρατοριών, των αρχαίων πόλεων, της φεουδαρχίας, των πόλεων της Αναγέννησης και πάει λέγοντας.

Η ανάλυση της γέννησης, ανάπτυξης και εξέλιξης του καπιταλισμού ήταν το αντικείμενο της εργασίας του κινήματος των σοσιαλιστών θεωρητικών στις αρχές του 19ου αιώνα (οι Μαρξ και Ένγκελς δεν έκαναν τίποτε περισσότερο από το να τη συστηματοποιήσουν), αλλά η ανάλυση αυτή παρέχει μια φτωχή περιγραφή του γενικού φαινομένου της καταπίεσης από τη μια ή την άλλη τάξη και της προέλευσής της. Δεν υπάρχει κανένα ζήτημα ανάμειξής μας σε κάποια συζήτηση ως προς το εάν η εξουσία ήρθε πριν από την ιδιοκτησία ή το αντίθετο. Η παρούσα κατάσταση της Κοινωνιολογίας δεν μας επιτρέπει να θέσουμε το θέμα στην απόλυτη έκτασή του, αλλά φαίνεται σαφές ότι οι οικονομικές, πολιτικές, θρησκευτικές και ηθικές εξουσίες έχουν συνδεθεί μεταξύ τους στενά από την αρχή. Εν πάση περιπτώσει, ο ρόλος της πολιτικής εξουσίας δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο ως το εργαλείο της οικονομικής εξουσίας.

Μ’ αυτό τον τρόπο, η ανάλυση του φαινομένου του καπιταλισμού δεν συνοδεύθηκε από μια επαρκή ανάλυση του φαινομένου του Κράτους, επειδή οι άνθρωποι επικεντρώνονταν σε ένα πολύ περιορισμένο μέρος της ιστορίας και μόνο οι θεωρητικοί αναρχικοί, ειδικά ο Μπακούνιν και ο Κροπότκιν, προσπάθησαν να δώσουν πλήρη σημασία σε ένα φαινόμενο που πάρα πολύ συχνά περιορίστηκε στο Κράτος της περιόδου της ανόδου του καπιταλισμού.

Σήμερα η εξέλιξη του καπιταλισμού, περνώντας από τον κλασικό καπιταλισμό στο μονοπωλιακό καπιταλισμό, έπειτα κατευθυνόμενος και στον Κρατικό καπιταλισμό, αναδύει νέες κοινωνικές μορφές τις οποίες δεν μπορούν πλέον να λάβουν υπόψη τους οι συνοπτικές αναλύσεις περί Κράτους.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ;

(α) Είναι η κοινωνία των αντίπαλων τάξεων όπου η εκμεταλλευόμενη τάξη κατέχει και ελέγχει τα μέσα παραγωγής.

(β) Στην καπιταλιστική κοινωνία όλα τα αγαθά – συμπεριλαμβανομένης της εργατικής δύναμης – θεωρούνται προϊόντα.

(γ) Η υπέρτατη αγάπη του καπιταλισμού, ο κινητήριος μοχλός για την παραγωγή των αγαθών, δεν είναι ανάγκες του λαού, αλλά η αύξηση του κέρδους, δηλαδή το πλεόνασμα που παράγεται από τους εργαζομένους, το πρόσθετο που είναι απολύτως απαραίτητο σ’ αυτούς για να επιζήσουν. Αυτό το πλεόνασμα ονομάζεται επίσης υπεραξία.

(δ) Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας δεν ακολουθείται από την αξιοποίηση του κεφαλαίου που είναι περιορισμένο (υπο-κατανάλωση). Αυτή η αντίφαση, που εκφράζεται από την «τάση πτώσης του ποσοστού κέρδους», δημιουργεί περιοδικές κρίσεις που οδηγούν τους ιδιοκτήτες του κεφαλαίου όλων των ειδών των επιχειρήσεων σε μείωση της παραγωγής, καταστροφή των προϊόντων, ανεργία, πολέμους και τα συνακόλουθα.

Η εξέλιξη του καπιταλισμού:

Προκαπιταλιστική εποχή: από το τέλος του Μεσαίωνα ο έμπορος και η τραπεζική αστική τάξη αναπτύσσονται στο εσωτερικό της φεουδαρχικής οικονομίας.

Κλασσικός ή Φιλελεύθερος ή Ιδιωτικός Καπιταλισμός: ατομικισμός των ιδιοκτητών του κεφαλαίου, ανταγωνισμός και επέκταση (μετά από την πρωταρχική συσσώρευση του κεφαλαίου, μέσω της αφαίρεσης, λεηλασίας, καταστροφής του αγροτικού πληθυσμού κ.λπ. ο καπιταλισμός που έχει εγκαθιδρυθεί στη Δυτική Ευρώπη έχει έναν κόσμο να κατακτήσει, τεράστιες πηγές πλούτου και τις αγορές που εμφανίζονται να είναι απέραντες). Οι αστικές επαναστάσεις, με το να ξεφορτωθούν τους φεουδαρχικούς περιορισμούς, βοηθούν το νέο σύστημα να αναπτυχθεί.

Είναι η εκβιομηχάνιση και η τεχνική πρόοδος που αποτελούν τη βάση για την ύπαρξη του καπιταλιστικού μοντέλου παραγωγής και της μετάβασης από την εμπορική αστική τάξη του 15ου, 16ου και 17ου αιώνων στη βιομηχανική καπιταλιστική αστική τάξη. Συνεχίζουν να αναπτύσσονται. Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι κρίσεις είναι σπάνιες και ελάχιστα σοβαρές. Το Κράτος διαδραματίζει ρόλο υπόβαθρου καθώς με τον ανταγωνισμό εξαλείφονται οι αδύνατοι – είναι το ελεύθερο παιχνίδι του συστήματος. Είναι η εποχή του ατμού και του άνθρακα στην τεχνική σφαίρα, της ιδιοκτησίας, του μεμονωμένου αφεντικού, του ανταγωνισμού και του ελεύθερου εμπορίου στην οικονομική σφαίρα, του κοινοβουλευτισμού στην πολιτική σφαίρα και της συνολικής εκμετάλλευσης και της πιο φοβερής ένδειας των μισθωτών στην κοινωνική σφαίρα.

Μονοπωλιακός Καπιταλισμός ή Ιμπεριαλισμός: η παραγωγικότητα αυξάνεται αλλά οι αγορές περιορίζονται ή δεν αυξάνονται στις προηγούμενες αναλογίες τους. Πτώση του ποσοστού κέρδους του υπερ-συσσωρευμένου κεφαλαίου.

Συμφωνίες (τραστ, καρτέλ κ.λπ….) αντικαθιστούν τον ανταγωνισμό, συγχωνεύσεις επιχειρήσεων αντικαθιστούν το μεμονωμένο αφεντικό, επέμβαση του προστατευτισμού, η εξαγωγή του κεφαλαίου έρχεται να προστεθεί σε αυτή των προϊόντων, η οικονομική πίστωση παίζει σημαντικό ρόλο, η συγχώνευση του τραπεζιτικού με το βιομηχανικό κεφάλαιο δημιουργεί το χρηματοδοτικό κεφάλαιο που εξημερώνει το Κράτος και καλεί την επέμβασή του.

Είναι η εποχή του πετρελαίου και της ηλεκτρικής ενέργειας στην τεχνική σφαίρα, των συμφωνιών, του προστατευτισμού, της υπερ-συσσώρευσης του κεφαλαίου και της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους και των κρίσεων στην οικονομική σφαίρα, των πολέμων, του ιμπεριαλισμού και της ευρύτερης ανάπτυξης του Κράτους στην πολιτική σφαίρα. Ο πόλεμος είναι απαραίτητος εάν πρόκειται να υπερνικηθούν οι κρίσεις – η καταστροφή απελευθερώνει τις αγορές. Στην κοινωνική σφαίρα ένδεια για την εργατική τάξη αλλά η κοινωνική νομοθεσία περιορίζει ορισμένες πτυχές της εκμετάλλευσης.

Κρατικός Καπιταλισμός: όλα όσα χαρακτήρισαν το προηγούμενο στάδιο επιτείνονται. Οι πόλεμοι δεν είναι αρκετοί πλέον να υπερνικήσουν τις κρίσεις. Απαιτείται μια μόνιμη πολεμική οικονομία που θα επενδύσει τεράστια ποσά κεφαλαίου στις πολεμικές βιομηχανίες ενώ δεν θα προσθέτει τίποτα σε μια ήδη υπερ-συσσωρευμένη αγορά με πληθώρα αγαθών. Ένα αξιόλογο κέρδος προμηθεύεται από τις κρατικές διαταγές.

Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από την κατάληψη των σημαντικότερων τομέων της οικονομίας και της αγοράς εργασίας από το Κράτος.

Το Κράτος γίνεται καπιταλισμός – πελάτης, προμηθευτής τροφίμων και επιστάτης της εργασίας και της εργατικής δύναμης – και έτσι εξασφαλίζει για τον εαυτό του κάθε αυξανόμενο έλεγχο στο σχεδιασμό, τον πολιτισμό και τους λοιπούς τομείς. Αναπτύσσεται η γραφειοκρατία, η πειθαρχία και ο κάθε είδους διακανονισμός επιβάλλονται στην εργασία.

Η εκμετάλλευση και η τάξη που κερδίζει συνεχώς παραμένουν, όπως και τα άλλα ουσιαστικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του καπιταλισμού, αλλά με την εμφάνιση των μορφών κοινωνικοποίησης (διακανονισμοί, Κοινωνική Ασφάλιση, συντάξεις) που χαρακτηρίζουν την ολοένα και μεγαλύτερη υποδούλωση του προλεταριάτου.

Ο Κρατικός Καπιταλισμός έχει διάφορες μορφές: γερμανικός Εθνικός Σοσιαλισμός, σταλινικός Εθνικός Σοσιαλισμός, πάντα αυξανόμενος κρατικός έλεγχος των «δημοκρατιών», αλλά εμφανιζόμενος σε μια συγκριτικά περιορισμένη μορφή (λόγω της ύπαρξης της ακόμα απέραντης υπεραξίας από τις αποικίες τους). Πολιτικά όπως και οικονομικά η περίοδος αυτή τείνει να πάρει μια ολοκληρωτική μορφή. Έτσι ο Κρατισμός αποκαλύπτεται με μορφές ταυτόχρονα πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές: Η Κρατική χρηματοδότηση, η πολεμική οικονομία, τα τεράστια δημόσια έργα, η αναγκαστική εργασία, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών, ιδεολογίες που δικαιολογούν την ολοκληρωτική τάξη πραγμάτων (για παράδειγμα, μια πλαστή έκδοση της μαρξιστικής-λενινιστικής ιδεολογίας στην ΕΣΣΔ, της φυλής στον Εθνικό Σοσιαλισμό του Χίτλερ, της Αρχαίας Ρώμης στο Φασισμό του Μουσολίνι κ.λπ.).

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

Εάν ο καπιταλισμός, παρά τους μετασχηματισμούς ή τις προσαρμογές του, βοηθά τα μόνιμα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα (υπεραξία, κρίσεις, ανταγωνισμός κ.λπ….) … τότε το Κράτος δεν μπορεί πλέον να θεωρείται απλώς ως η δημόσια οργάνωση της καταστολής στα χέρια της κυρίαρχης τάξης, ο πράκτορας της αστικής τάξης, ο μπάτσος του καπιταλισμού.

Μια εξέταση των μορφών του Κράτους πριν από την περίοδο της ανόδου του καπιταλισμού και της παρούσας μορφής του Κράτους, μας οδηγεί να δούμε το Κράτος ως κάτι πιο σημαντικό από το να είναι ένα τέτοιο ακριβώς όργανο. Ο Μεσαίωνας, το Κράτος των πλέον απολυταρχικών μοναρχιών της Ευρώπης, το Κράτος του Φαραώ κ.λπ…. ήταν πραγματικότητες ιδίω δικαιώματι, αποτέλεσαν το κυβερνών Κράτος-τάξη. Και το Κράτος του ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού, το Κράτος του σήμερα, απέχει από το να θεωρείται εποικοδόμημα που γίνεται «δομή» από μόνο του.

Σύμφωνα με τις ιδεολογίες της αστικής τάξης, το Κράτος είναι το ρυθμιστικό όργανο της σύγχρονης κοινωνίας. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά αυτό συμβαίνει λόγω μιας μορφής κοινωνίας που είναι η υποδούλωση της πλειοψηφίας στη μειοψηφία. Είναι επομένως, η οργανωμένη βία της αστικής τάξης ενάντια στους εργαζομένους, είναι το εργαλείο της κυρίαρχης τάξης. Αλλά παράλληλα με αυτήν την οργανική πτυχή τείνει να αποκτήσει ένα λειτουργικό χαρακτήρα, γινόμενο το ίδιο η οργανωμένη κυρίαρχη τάξη. Τείνει να υπερνικήσει τις συγκρούσεις μεταξύ των προνομιούχων ομάδων στην πολιτική και την οικονομία. Τείνει να συγχωνεύσει τις δυνάμεις εκείνες που κατέχουν πολιτική και οικονομία εξουσία, τους διαφορετικούς τομείς της αστικής τάξης, σε ένα ενιαίο μπλοκ, είτε για να ενισχυθεί η ικανότητά της για την εσωτερική καταστολή είτε για να ενισχυθεί η επεκτατική πολιτική της στο εξωτερικό. Κινείται προς την ενότητα της πολιτικής και της οικονομίας, επεκτείνοντας την ηγεμονία της σε όλες τις δραστηριότητες, ενσωματώνοντας τα συνδικάτα κ.λπ…. μετατρέποντας τους εργαζόμενους, όπως κατάλληλα ορίζονται, σε σύγχρονους δουλοπάροικους, εντελώς υποδουλωμένους, αλλά με ένα ελάχιστο μέτρο προστασίας (επιδόματα, κοινωνική ασφάλιση, κ.λπ…). Δεν είναι πλέον ένα όργανο, αλλά μια εξουσία από μόνο του.

Σε αυτό το στάδιο, που επέρχεται σε κάθε χώρα, που επιχειρήθηκε ακόμη και στις ΗΠΑ από το Ναζισμό και επιτεύχθηκε σχεδόν τέλεια στην ΕΣΣΔ, κάποιος ίσως αναρωτηθεί εάν είναι ακόμα σωστό να μιλάμε για καπιταλισμό: ίσως αυτό το επίπεδο ανάπτυξης του ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού δεν πρέπει να το αντιμετωπίσουμε μάλλον ως μια νέα μορφή εκμεταλλευτικής κοινωνίας που είναι ήδη κάτι διαφορετικό από τον καπιταλισμό· Τότε η διαφορά δεν θα ήταν πλέον ποσοτική αλλά ποιοτική: δεν θα ήταν πλέον ζήτημα του βαθμού εξέλιξης του καπιταλισμού αλλά κάτι άλλου, κάτι πραγματικά αρκετά νέου και διαφορετικού. Αλλά αυτό είναι κυρίως ζήτημα εκτίμησης και ορολογίας, η οποία αυτή τη στιγμή μπορεί να φανεί πρόωρη και χωρίς πραγματική σημασία. Είναι αρκετό για μας να εκφράσουμε ως εξής τη μορφή εκμετάλλευσης και σκλαβιάς προς την οποία τείνει η αστική κοινωνία: το Κράτος ως ταξική κατασκευή και ως οργάνωση της τάξης, ταυτόχρονα οργανική και λειτουργική, εποικοδομητική και δομική, τείνει να ενοποιήσει όλες τις εξουσίες, κάθε μορφή κυριαρχίας, της αστικής τάξης σε βάρος του προλεταριάτου.