«Φέρτε τα τουφέκια που κατασκευάσατε στους δρόμους και τα οδοφράγματα. Αφήστε όλες τις δυνάμεις του προλεταριάτου να εξεγερθούν και οπλίστε τις. Βάλτε ένα τέλος, με τη δύναμη των όπλων, στη συστηματική καταστροφή της ανθρώπινης φυλής. Προλετάριοι! Υψώστε τώρα τα τσεκούρια σας, τις αξίνες σας, τα οδοφράγματά σας, την κοινωνική επανάσταση! Προλετάριοι στρατιώτες, λιποτακτήστε! Εάν πρέπει να παλέψετε, κάνετέ το ενάντια σε εκείνους που σας καταπιέζουν! Ο εχθρός σας δεν είναι στα αποκαλούμενα σύνορα, αλλά εδώ. Προλετάριες γυναίκες, εξεγερθείτε! Εμποδίστε την αναχώρηση των αγαπημένων σας! Ας είσαι εσύ, εργάτη του εργοστασίου και της γης, ο συνειδητός και ο ισχυρός, ας είσαι εσύ που θα αφήσεις κάτω τα εργαλεία και θα φωνάξεις: Αρκετά! Όχι άλλο! Εμείς οι εργάτες δεν επιθυμούμε πλέον να κάνουμε τουφέκια που φέρνουν το θάνατο στους αδελφούς μας που αγωνίζονται και υποφέρουν».
(ΜΠΡΟΣΟΥΡΑ ΙΤΑΛΩΝ ΑΝΑΡΧΙΚΩΝ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ[1])

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η αφορμή του πρώτου παγκοσμίου πολέμου υπήρξε η εκτέλεση του διάδοχου του θρόνου της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σεράγεβο από το νεαρό Σερβοβόσνιο Γκαρβρίλο Πρίνσιπ, μέλος της οργάνωσης “Μλάντα Μπόσνα” (Νέα Βοσνία). Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη είχε προσαρτηθεί επίσημα στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία το 1908, ενώ το 50% του πληθυσμού της ήταν Σερβοβόσνιοι (Χάουρντ, 2006). Το αλυτρωτικό όμως αίσθημα της απελευθέρωσης από την Αυστροουγγαρία και της ένωσης με τη Σερβίας ήταν πολύ ισχυρό (Φεργιουσον,2006) και ο διάδοχος θα το πλήρωνε με τη ζωή του, καθώς εκτελέστηκε από μία οργάνωση, τη Νέα Βοσνία που είχε σκοπό την αποτίναξη του Αυστροουγγρικού ζυγού.

Μετά την κήρυξη του πολέμου στη Σερβία από την Αυστρουγγαρία οι εξελίξεις υπήρξαν ραγδαίες (Χάουρντ, 2006).Η μία μεγάλη δύναμη κήρυξε τον πόλεμο στην άλλη με αποτέλεσμα να οδηγηθεί η ανθρωπότητα σε ένα μεγάλο παγκόσμιο πόλεμο. Σε αυτόν τον πόλεμο, που τελικά ονομάστηκε πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, τα στρατόπεδα ήταν δύο. Από τη μία η Αντάντ (την οποία αποτελούσαν η Βρετανική αυτοκρατορία, η Ρωσία, η Γαλλία και αργότερα η ΗΠΑ, η Ρουμανία, η Ιταλία και η Ελλάδα) και από την άλλη οι κεντρικές δυνάμεις (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Βουλγαρία και Οθωμανική αυτοκρατορία). Αιτίες του πολέμου βέβαια δεν ήταν η πιθανή ανάμειξη της Σερβίας στην εκτέλεση του διαδόχου (όπως επικαλέστηκε η Αυστροουγγαρία για να κηρύξει τον πόλεμο στη Σερβία) αλλά αντίθετα οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί. Σχεδόν κανείς από τους πολιτικούς ηγέτες και τους στρατιωτικούς όμως δεν περίμενε πως αυτή η σύγκρουση θα εξελισσόταν σε ένα γενικευμένο παγκόσμιο πόλεμο με 8,5 εκατομμύρια νεκρούς στα πεδία των μαχών (Φεργκιουσον,2006).

Ο πόλεμος εξελίχθηκε σε πραγματική σφαγή καθώς εξαιτίας της μαζικής βιομηχανικής παραγωγής και της τεχνολογίας (Χάουρντ, 2006) ξεπεράστηκαν οι παλιότερες στρατιωτικές τακτικές (χρήση ιππικού, έφοδοι με ξιφολόγχες κλπ) ,ενώ εισήρθε στη σκηνή το νέο τεχνολογικό βιομηχανικό οπλοστάσιο: χρήση τρένων για μαζικές μετακινήσεις στρατού, μαζική ρίψη οβίδων από το πυροβολικό, χημικά αέρια, πυροβόλα, χρήση αεροπλάνων, τανκς κλπ.

Σε όλες τις μεγάλες συγκρούσεις η ιδεολογία παίζει σπουδαίο ρόλο. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση του πρώτου παγκοσμίου πολέμου όπου διάφορα ανταγωνιζόμενα ιδεολογικά ρεύματα (κομμουνισμός, εθνικισμός κλπ) συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Εκείνη την εποχή επίσης ο αναρχισμός υπήρξε πολύ δυνατό και πολυπληθές κίνημα που σε κάποιες χώρες μάλιστα επισκίαζε τα μαρξιστικά και λοιπά αριστερά κινήματα. Ένα τέτοιο δυναμικό κίνημα δε θα μπορούσε να μην επηρεάσει τις εξελίξεις που σχετίζονταν με τον πόλεμο και ειδικά με τις επαναστατικές διαδικασίες που αυτός ο πόλεμος προκάλεσε.

Στο πρώτο μέρος θα εξετάσουμε τη σχέση της αναρχικής «τρομοκρατίας» με τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Στο δεύτερο μέρος θα παρουσιάσουμε τους αναρχικούς που υποστήριξαν τον πόλεμο και θα τονίσουμε την αντιφατικότητα αυτής της στάσης. Στο τρίτο μέρος θα παρουσιαστεί η αντιπολεμική δράση των αναρχικών αλλά και η συμμετοχή τους σε επαναστάσεις τόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου, όσο και σε εκείνες που ακολούθησαν την λήξη του. Στο τελευταίο μέρος θα γίνει μία προσπάθεια να εξηγηθεί η στάση των αναρχικών στη διάρκεια του πολέμου αλλά και στα χρόνια που ακολούθησαν, ενώ θα γίνει μία προσπάθεια αξιολόγησης του ρόλου του αναρχικού κινήματος εκείνων των χρόνων.

Τελικά θα δείξουμε ότι η πλειοψηφία των αναρχικών διακρίθηκε για την αντιπολεμική και επαναστατική τους στάση. Στα χρόνια του πολέμου αλλά και στα χρόνια που ακολούθησαν (1918-1922) συμμετείχαν στις μεγάλες εξεγέρσεις και επαναστάσεις.

ΑΝΑΡΧΙΑ ΚΑΙ “ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ”

Ξεκαθαρίζουμε αρχικώς ότι η έννοια της τρομοκρατίας είναι ιδεολογικά φορτισμένη. Για τους αναρχικούς τα κράτη είναι τρομοκράτες. Η εξουσία αντίθετα θεωρεί κάθε μορφής επαναστατικό κίνημα (εθνικοαπελευθερωτικό, κομουνιστικό, αναρχικό κλπ) που ασπάζεται τη βία εναντίον της σαν τρομοκρατικό. Τα πράματα γίνονται ακόμα πιο μπερδεμένα καθώς οι τρομοκράτες του χθες μπορούν να θεωρηθούν μετά από μια νικηφόρα επανάσταση σαν ήρωες από το νεοσύστατος κράτος και να επιβληθεί διεθνώς για αυτούς αυτή η πεποίθηση. Κάποιες περιπτώσεις παραμένουν όμως για πάντα αμφιλεγόμενες. Έτσι πχ στον διεθνή αστικό τύπο ακόμα και σήμερα γίνεται λόγος για τη δολοφονία του διαδόχου από τον τρομοκράτη Γκαβρίλο Πρίντσιπ με εξαίρεση τη σημερινή Σερβία που ο θεωρείται εθνικός ήρωας.

Μετά από αυτή την παρένθεση μπορούμε να παρουσιάσουμε τη σχέση του αναρχισμού με αυτό που η αστική τάξη της εποχής αποκάλεσε τρομοκρατία. Σε κάθε περίπτωση στα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου αι. τα σχετιζόμενα με τον αναρχισμό βίαια κινήματα μπορούν να διακριθούν στο ρώσικο μηδενισμό και τα χτυπήματα που σχετίζονταν με την «Προπαγάνδα δια της Πράξης» (Laqueur, 1977). O ρώσικος μηδενισμός σαν κίνημα ανατροπής ασπάστηκε την «τρομοκρατία» σαν μέσο επίτευξης των σκοπών της επανάστασης. Επίσης ενώ δεν είναι ταυτόσημος με τον αναρχισμό σαν κίνημα συμπορεύτηκε μαζί του και αλληλοεπηρεάστηκε με αυτόν. Ενδεικτικά αναφέρω ότι ο Νετσάγιεφ υπήρξε σημαντικός ρώσος μηδενιστής, ο οποίος επηρέασε σε κάποια φάση μάλιστα και τον Μπακούνιν.

Απ’ όλα τα μηδενιστικά κινήματα το σημαντικότερο ήταν η Ναρόντναγια Βόλια (Tζολ,1975)που σκότωσε αρκετούς ρώσους υψηλά ιστάμενους. Τον Σεπτέμβριο του 1879, το επαναστατικό λαϊκό δικαστήριο της Ναρόντναγια Βόλια καταδίκασε τον τσάρο Αλέξανδρο ΙΙ σε θάνατο. Τελικά και μετά από δυο αποτυχημένες απόπειρες η επιτυχία ήρθε τον Μάρτιο του 1881. Συνεχιστές των ρώσων μηδενιστών υπήρξαν δύο δεκαετίες αργότερα οι Σοσιαλεπαναστάτες.

Ένα νέο κύμα «τρομοκρατίας « ξέσπασε (κυρίως από αναρχικούς και σοσιαλεπαναστάτες) μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους το Νοέμβριο του 1917 στη διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Κατά ένα μέρος στόχευε εναντίον των μπολσεβίκων (τραυματίστηκε και ο Λένιν σε μία τέτοια επίθεση) αλλά και εναντίον Γερμανών διπλωματών και στρατιωτικών, για να υπονομευτούν οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας.

Η αναρχική “Προπαγάνδα δια της Πράξης” κατά τη δεκαετία του ’90 του 19ου αιώνα αποτέλεσε το αποκορύφωμα της αναρχικής βίαιης δράσης (κυρίως με βομβιστικές επιθέσεις ,εκτελέσεις και ληστείες) στην Ευρώπη και είχε θιασώτες μεγάλη μερίδα του αναρχικού κινήματος. Οι αναρχικοί αυτής της τάσης πίστευαν ότι εκτελώντας κυβερνώντες έφερναν πιο κοντά τις μάζες στην επανάσταση. Σύμφωνα με την άποψη τους, ήταν πολύ σημαντικό να δουν οι μάζες ότι και οι μεγάλοι μπορούν να “γονατίσουν”. Επίσης οι βόμβες των δεκαετιών του 1880 και 1890 ήταν η απελπισμένη αντίδραση στην απογοήτευση που επήλθε με την αιματηρή συντριβή της Κομμούνας και την καταστολή της Α΄ Διεθνούς. Μεταξύ λοιπόν των τελευταίων χρόνων της δεκαετίας του 70 του 19αι. και της δεκαετίας του 30 εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο η «Προπαγάνδα δια της Πράξης». Οι πιο σημαντικές εκτελέσεις ηγετών (από τις αρκετές που εκείνα τα χρόνια έγιναν και αποδίδονται στους αναρχικούς) είναι οι ακόλουθες: Το 1894 φονεύθηκε ο Γάλλος πρόεδρος Καρνό, το 1897 ο Ισπανός πρωθυπουργός Antonio Canovas , η αυτοκράτειρα των Αψβούργων Ελισάβετ το 1898 και ο Ιταλός βασιλιάς Umberto το 1900 (Laqueur, 1977). Στην Ελλάδα το 1912 φονεύθηκε ο βασιλιάς Γεωργίου Α’ από τον αναρχικό Σχινά. Στην Ισπανία η πολιτική βία γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση καθώς έγινε μέρος των συνδικαλιστικών (και αναρχοσυνδικαλιστικών) αγώνων. Ενδεικτικά αναφέρω ότι μια ομάδα που είχε συσταθεί μεταξύ άλλων και από τον Ντουρούτι (μετέπειτα ηγετική φιγούρα της CNT-FAI) σκότωσε τον Επίσκοπο της Σαραγόσα. Στις ΗΠΑ φονεύθηκε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, ενώ πολιτικές εκτελέσεις από αναρχικούς είχαμε και στην Αργεντινή. Οι «Νέοι Βόσνιοι» είδαν στην πρακτική της εκτέλεσης τη ριζοσπαστική λύση που προσδοκούσαν στο πρόβλημα της κατεχόμενης Βοσνίας (Φεργκιουσον,2006).

Κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι πολιτικοί φόνοι που αναφέραμε δεν είχαν σημαντική επίδραση παρά μόνο αύξησαν την καταστολή. Η εκτέλεση όμως του διαδόχου εκείνη τη μέρα στο Σεράγεβο, έστω και αν ήταν η αφορμή και όχι η πραγματική αιτία ενός τόσο αιματοβαμμένου πολέμου, πυροδότησε σαρωτικές και ραγδαίες εξελίξεις.

ΑΝΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΩΝ 16

Ο ρόλος της αριστεράς στον 1ο παγκόσμιο πόλεμο δεν υπήρξε συνεπής με το αντιμιλιταριστικό πνεύμα που τη διέκρινε προπολεμικά. Στη Γερμανία για παράδειγμα οι περισσότεροι βουλευτές του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (με πιο εμφανή εξαίρεση τον αντιμιλιταριστή Καρλ Λίμπκνεχτ) υπερψήφισαν τον προϋπολογισμό για τον πόλεμο και έτσι συνηγόρησαν στην πολεμική προσπάθεια της χώρας τους (Harman,1997). Στη Ρωσία ο μαρξιστής Πλεχάνοφ τάχθηκε ανεπιφύλακτα στην πλευρά του Τσάρου. Στη Βρετανία το Εργατικό Κόμμα στήριξε την πολεμική προσπάθεια (Φέργκιουσον,2006). Δεν ήταν μόνο η αριστερά που τάχθηκε στην πλειοψηφία της υπέρ του πολέμου. Στη Βρετανία οι περισσότερες επιφανείς φεμινίστριες τάχθηκαν με την Αντάντ για να ηττηθεί , όπως υποστήριξαν η «φαλλοκρατική» Γερμανία αν και κάποιες σημαντικές φεμινίστριες τάχθηκαν ενάντια στον πόλεμο . Στο χώρο των πνευματικών ανθρώπων επικράτησε η ίδια κατάσταση. Ακόμα και ο διάσημος συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας και ανθρωπιστής Χ. Τζ. Ουέλς τάχθηκε με την Αντάντ. Αντίθετα το κόμμα των μπολσεβίκων τάχθηκε ενάντια στον πόλεμο καθώς πίστευε ότι ο πόλεμος ήταν προϊόν του καπιταλισμού και δεν υπήρχαν στους αντιμαχόμενους καλοί ή κακοί παρά μόνο ιμπεριαλιστικά συμφέροντα.

Οι αναρχικοί τήρησαν σε γενικές γραμμές αντιπολεμική στάση όπως θα δούμε παρακάτω, με κάποιες όμως τρανταχτές εξαιρέσεις. Σημαντικότερη υπήρξε η υποστήριξη που παρείχε ο διάσημος και πολύ δημοφιλής αναρχικός εκείνης της εποχής Κροπότκιν στη Ρώσικη πλευρά. Ο Κροπότκιν ήταν ρώσος πρίγκιπας και αναγνωρισμένος γεωγράφος και περιβαλλοντολόγος, όπως επίσης ένας από τους θεμελιωτές του αναρχικού κουμμουνισμού. Μαζί με άλλους αναρχικούς υπέγραψε το «Μανιφέστο των δεκαέξι» (Avrich, 2005). Σε κόντρα λοιπόν με την πλειοψηφία των αναρχικών που ήταν ενάντια στον πόλεμο (Woodcock ,1990),ο Κροπότκιν και άλλοι αναρχικοί (κυρίως αναρχοκουμουνιστές αλλά και αναρχοσυνδικαλιστές) που είχαν παρόμοιες απόψεις υποστήριξαν στη σοσιαλιστική La Bataille το 1916 (όπου πρωτοδημοσιεύτηκε το μανιφέστο) ότι οι σύμμαχοι έπρεπε να αμυνθούν στην επιθετικότητα της Γερμανίας. Επίσης προέβλεπαν ότι σε περίπτωση ήττας της Γερμανίας, εκείνη θα κατάρρεε και θα ήταν πιο εύκολο σε αυτή τη χώρα να πραγματοποιηθεί η αναρχική επανάσταση (Woodcock 1990).

Σημαντικό είναι να γίνει κατανοητό ότι ο Κροπότκιν (Τζολ,1975)διακρινόταν σε πολιτισμικό επίπεδο από «αντιγερμανική» στάση όπως και άλλοι ρώσοι επαναστάτες (όπως πχ ο αναρχικός Μπακούνιν. Ο «αντιγερμανισμός» του Μπακούνιν ήταν παροιμιώδης ). Γενικά ο Μπακούνιν κατηγορούσε το γερμανικό πολιτισμό για υπερβολικό μιλιταρισμό. Ίσως μία από τις αιτίες αυτών των απόψεων του Μπακούνιν για τη γερμανική κουλτούρα, να ανιχνεύεται στην κόντρα αυτού με τον γερμανό Μαρξ (Τζολ,1975). Σε γενικές γραμμές ο Κροπότκιν θεωρούσε ότι η Γερμανία ήταν χώρα όπου κυριαρχούσε πολιτισμικά ο μιλιταρισμός και ο επεκτατισμός (Nettlau,1996). Αν τελικά επικρατούσε η Γερμανία στην παγκόσμια σκακιέρα του ιμπεριαλισμού, ο ολοκληρωτισμός της θα διοχετευόταν παντού απομακρύνοντας όλο και περισσότερο την ιδέα μίας αναρχικής και κοινωνικής επανάστασης.

Η πλειοψηφία των αναρχικών θεώρησε ότι ο Κροπότκιν πρόδωσε τα αναρχικά πιστεύω. Ο τελευταίος έτσι δέχτηκε οργισμένη κριτική (Avrich 2005). Άλλωστε το Φεβρουάριο του 1916 (πριν το «Μανιφέστο των δεκαέξι») είχε δημοσιευτεί ένα αντιπολεμικό μανιφέστο από επιφανείς αναρχικούς (Ρούντολφ Ρόκερ, Εμμα Γκόλνμαν, Αλεξαντερ Μπέργκμαν κλπ). Ο Κροπότκιν όμως πήγε κόντρα στην κυρίαρχη αντιπολεμική στάση των αναρχικών και προχώρησε μαζί με άλλους στη δημοσίευση του «Μανιφέστου των δεκαέξι». Στη συνέχεια ο Μαλατέστα (μεταξύ και άλλων πολλών) επιτέθηκε στην φιλοπόλεμη άποψη του Κροπότκιν (Nettlau,1996). Άλλοι αναρχικοί κατηγόρησαν τον Κροπότκιν για σοβινισμό και «αναρχοπατριωτισμό» (Avrich 2005). Τέλος οι μπολσεβίκοι κατηγόρησαν τον Κροπότκιν και την ομάδα για προδοσία της επανάστασης. Ήδη από το 1915 (πριν το μανιφέστο των 16)στο “Σοσιαλισμός και πόλεμος” ο Λένιν κατηγόρησε τον Κροπότκιν σαν υποστηρικτή της πλουτοκρατίας (Lenin,1984).

Μεγάλο θέμα αποτέλεσε το αν ο Κροπότκιν υπήρξε τελικά κρυφοσοβινιστής. Αυτό υποστήριξαν εκείνη την εποχή πολλοί πολιτικοί εχθροί του, όπως οι μπολσεβίκοι. Η αλήθεια είναι ότι αυτή η τάση ξενίζει ειδικά αν τη συγκρίνει κάποιος με τη στάση ζωής του Μπακούνιν, ενός ανθρώπου που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του αναρχισμού. Ο Μπακούνιν λοιπόν αν και τα πρώτα χρόνια της επαναστατικής του δράσης ήταν οπαδός της σλάβικης επανάστασης, τελικά αναθεώρησε πολλές από τις απόψεις του.

Η αλήθεια είναι ότι ο Μπακούνιν διαμορφώνοντας την ιδεολογική του ταυτότητα (και εν μέρει τον αναρχισμό του οποίου θεωρείται σήμερα πνευματικός πατέρας) τελικά έγινε διεθνιστής. Για τον Μπακούνιν προτεραιότητα είχε η κοινωνική και ταξική επανάσταση και οραματιζόταν μία ανθρωπότητα που θα βασιζόταν στον αναρχικό φεντεραλισμό. Ακόμα όμως και στην αναρχική φάση της ζωής του, οι πατριωτικές εξεγέρσεις (Μπακούνιν,2000) που γινόταν εκείνα τα χρόνια σε διάφορα σημεία του κόσμου δεν τον άφηναν αδιάφορο. Τότε λοιπόν έδειξε ενδιαφέρον και για τα εθνικοαπελευθερωτικά ζητήματα αλλά προσπαθώντας να τα στρέψει προς την ταξική και διεθνιστική κατεύθυνση.

Μία πατριωτική εξέγερση λοιπόν δεν του έλεγε τίποτα αν δεν πλησίαζε στην πραγμάτωση της αναρχίας (Μπακούνιν,2007). Γιατί σκοπός του Μπακούνιν ήταν η τελική συναδέλφωση όλων των λαών σε μία ακρατική κοινωνία. Έτσι δεν τον ενδιάφερε η δημιουργία ενός νέου έθνους-κράτους μέσω μίας εθνικής επανάστασης και αγωνιζόταν προς την αντίθετη κατεύθυνση.

Πίστευε μάλιστα (όπως θα δούμε στη συνέχεια πιο αναλυτικά) ότι μία πατριωτική εξέγερση (που έλπιζε ότι θα εξελισσόταν σε αντικρατική) είναι δυνατή ενάντια στους Πρώσους, όταν οι τελευταίοι εισέβαλαν στη Γαλλία το 1870 και αγωνίστηκε προς αυτή την κατεύθυνση συμμετέχοντας στην αποτυχημένη εξέγερση της Λυών. Τελικά αυτή η πολιτική πεποίθηση του Μπακούνιν ήταν σωστή, τουλάχιστον στην περίπτωση του Παρισιού όπου ο παριζιάνικος λαός πράγματι εξεγέρθηκε το 1871. Καρπός αυτής της εξέγερσης ήταν η Παρισινή κομμούνα του 1871 (στην οποία ο Μπακούνιν δε μπόρεσε να πάρει μέρος) που πνίγηκε στο αίμα (Nettlau, 1996).

Σε γενικές γραμμές λοιπόν, ο Μπακούνιν δεν υπήρξε σοβινιστής αλλά το αντίθετο. Σημαντικό επίσης γεγονός αποτελεί ότι στην αναρχική φάση της ζωής του, δεν υποστήριξε καμία από τις μεγάλες κρατικές οντότητες στις ενδοιμπεριαλιστικές συγκρούσεις της εποχής του (Μπακούνιν,2007). Εναντιώθηκε στην Πρωσία βέβαια στη διάρκεια του Γαλλοπρωσικού πολέμου (1870-1871), αλλά αυτό το έκανε μετά την κατάρρευση του Ναπολέοντα και όταν οι Πρώσοι είχαν εισβάλει στη Γαλλία. Απώτερος σκοπός του Μπακούνιν ήταν να μετατρέψει μία ιμπεριαλιστική σύγκρουση σε ταξική εξέγερση. «Ο αληθινός πατριωτισμός είναι κατ’ ουσίαν διεθνής… Τα όρια της προλεταριακής πατρίδας διευρύνθηκαν σε βαθμό που περιλαμβάνουν τώρα το προλεταριάτο όλου του κόσμου» (Μπακούνιν,2007,σελ. 104).

Αντίθετα ο Κροπότκιν έδωσε την υποστήριξη του (έμμεση βέβαια ) στο Τσάρο. Τελικά ο φόβος του Μπακούνιν και του Κροπότκιν απέναντι στο γερμανικό ολοκληρωτισμό θα δικαιώνονταν με την άνοδο του ναζισμού στην εξουσία. Αυτό που δε θα δικαιώνονταν (ειδικά στα μάτια των αναρχικών που αισθανθήκανε προδομένοι) είναι η υποστήριξη του Κροπότκιν στη Ρώσικη πλευρά σε ένα πόλεμο που στοίχισε τη ζωή σε εκατομμύρια φτωχούς ρώσους και οδήγησε στη ρώσικη επανάσταση και στην εκτέλεση του τελευταίου ρώσου τσάρου.

Να τονιστεί ότι η αντίθεση στον πόλεμο αυτόν δεν ήταν μία ακίνδυνη πράξη. Οι άνθρωποι που αντιστάθηκαν πολλές φορές διώχθηκαν ή και φυλακιστήκαν (Φεργιουσον,2006) ενώ αρκετοί χάσανε τη ζωή τους. Ενδεικτικά αναφέρω τον Μπεν Ράσελ που πλήρωσε με φυλάκιση την αντιπολεμική του στάση. Έτσι πολλοί αναρχικοί πλήρωσαν με φυλακίσεις και διωγμούς τις επιλογές τους (Προλετοκουλτουρ,2011).

ΑΝΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ

Κάποιοι αναρχικοί τάχθηκαν υπέρ ή και πολέμησαν στον 1ο παγ. πόλεμο επειδή εκεί έβλεπαν τη δικαίωση των αλυτρωτικών τους απόψεων. Οι Νέοι Βόσνιοι ήταν μία επαναστατική κίνηση πριν το 1ο παγκόσμιο πόλεμο. Δεν είχε ξεκάθαρους πολιτικούς στόχους καθώς αλλά μέλη της υποστήριζαν τον πανγιουγκοσλαβισμό και άλλα τον πανσερβισμό (Φεργκιουσον,2006). Σήμερα από άλλες πηγές αναφέρονται σαν εθνικιστές και από άλλες σαν αναρχικοί. Στην πραγματικότητα είχαν επιρροές τόσο από εθνικιστικές όσο και από αναρχικούς θεωρητικούς (Pavlowitch, 2002).

Ας πάρουμε όμως τα πράματα από την αρχή. Τη χρονική περίοδο από τα μέσα περίπου του 19ου αι. μέχρι και τις αρχές του 20ου , όταν δηλαδή εμφανίστηκε σαν σημαντικό επαναστατικό ρεύμα ο αναρχισμός και διαμορφώθηκε η ιδεολογική του βάση, πολλοί αναρχικοί εμφορούνταν από αντιαυτοκρατορικές ιδέες και πολέμησαν σε διάφορες πατριωτικές εξεγέρσεις ενάντια σε αυτοκρατορικούς στρατούς (Tζολ,1975). Σημαντική υπήρξε και η επιρροή του Μπακούνιν που αποσκοπούσε στην μετατροπή των πατριωτικών επαναστάσεων σε ταξικούς (Μπακούνιν,2000) πολέμους.Ο Μπακούνιν στην αναρχική περίοδο της ζωής του, υποστήριξε μία μορφή προλεταριακού πατριωτισμού που θα αποσκοπούσε στην αποτίναξη του ξένου ζυγού, όχι όμως για να δημιουργηθεί ένα νέο έθνος-κράτος αλλά για να πραγματοποιηθεί η αταξική και ακρατική κοινωνία.

Σε αυτό το σημείο καλό είναι να θυμόμαστε ότι η έννοια του πατριωτισμού έχει αλλάξει νόημα με το πέρασμα του χρόνου. Στις μέρες μας συνήθως σημαίνει διαφορετικά πράματα για ανθρώπους με διαφορετικές ιδεολογίες . Η έννοια του πατριωτισμού είναι υποκειμενική και πολλές φορές από κάποιους ταυτίζεται με τον εθνικισμό . Και στα χρόνια του Μπακούνιν, ο πατριωτισμός είχε αρχίσει να σημαίνει διαφορετικά πράματα για τα διάφορα ανταγωνιζόμενα κινήματα. Έτσι η έννοια που του έδινε ο Μπακούνιν είναι και αυτή υποκειμενική και όχι απαραίτητα αποδεκτή από την πλειοψηφία (και του τότε αλλά και του σήμερα). Όπως και να έχει, ο Μπακούνιν, όπως ήδη υποστηρίξαμε, δεν υπήρξε σοβινιστής και αντιστρατευόταν τον εθνικισμό (Μπακούνιν,2007). Το ίδιο μπορούμε να πούμε για την πλειοψηφία των αναρχικών που πολέμησαν σε διάφορα επαναστατικά μέτωπα.

Έτσι δε θα πρέπει να παραβλέπεται η συνεισφορά αναρχικών που πολέμησαν σε διάφορες επαναστάσεις ενάντια στις αυτοκρατορίες στα τέλη του 19ου αι. Ο Αμιλκάρε Τσιπριάνι είναι μια τέτοια περίπτωση αναρχικού[2]. Ο Τσιπριάνι δραστηριοποιήθηκε μάλιστα και στην Ελλάδα. Το 1862 στην διάρκεια της αντιοθωνικής εξέγερσης βρισκόταν στην Αθήνα, καταδιωκόμενος από την αυστριακή αστυνομία. Ο Τσιπριάνι συμμετείχε στα γεγονότα του 1862 από την πρώτη στιγμή. Μάλιστα, στην περιοχή της Kαπνικαρέας, δημιούργησε με άλλους οδοφράγματα όπου για πρώτη φορά στον «ελλαδικό» χώρο κυμάτισε η κόκκινη σημαία. Στη συνέχεια συνελήφθη και απελάθηκε. Το 1868 συμμετείχε στην Κρήτη στην εξέγερση εναντίον στην τουρκική εξουσία.

Το 1897 βρέθηκε ξανά στην Ελλάδα, παίρνοντας μέρος ως εθελοντής στον ελληνοτουρκικό πόλεμο μαζί με άλλους Ιταλούς αναρχικούς. Μάλιστα στη μάχη του Δομοκού συμμετείχε και ομάδα αναρχικών. Επίσης την ίδια χρονιά, κάποιοι ιταλοί αναρχικοί είχαν πολεμήσει στην εξέγερση της Κρήτης που η έναρξη της προηγήθηκε (και που αποτέλεσε την αιτία )του ελληνοτουρκικού πολέμου. Όσοι αναρχικοί επαναστάτες2, κυρίως Ιταλοί, πολέμησαν ως εθελοντές στο Δομοκό και στην Κρήτη, το έκαναν γιατί πίστευαν ότι εκεί επικρατούσε λαϊκός ξεσηκωμός και όχι οργανωμένη από ανταγωνιστικά κράτη εθνική σύγκρουση.

Η Βουλγαρία ήταν η χώρα όπου οι αναρχικοί ενεργοποιήθηκαν έντονα στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες (Προλετκουλτ,2011). Κλασσική περίπτωση υπήρξε ο αναρχικός Μποτέφ που σήμερα παρουσιάζεται σαν εθνικός ήρωας των βουλγάρων (πέθανε στην εξέγερση του 1876 ενάντια στις οθωμανικές αρχές) αλλά τα πιστεύω του ήταν αντιεθνικιστά και αντικρατικά. Οι αναρχικοί επίσης θα δραστηριοποιηθούν έντονα στις εξεγέρσεις στο μακεδονικό χώρο (Δαίμων του τυπογραφείου,2001) που αρχικά εξέφραζαν κοινωνικές διεκδικήσεις και όχι την οργανωμένη σύγκρουση των κρατικά υποκινούμενων εθνικισμών. Πολλοί αναρχικοί (Προλετκουλτ,2011) θα πάρουν μέρος στην αποτυχημένη εξέγερση του ‘Ιλιντεν .Για ένα μήνα στη Θράκη μάλιστα στη διάρκεια αυτής της εξέγερσης, οι επαναστάτες προσπάθησαν να εφαρμόσουν τον ελευθεριακό κομμουνισμό.

Στη Βουλγαρία τέλος, οι αναρχικοί αντιστέκονται στην είσοδο της χώρας στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο (Προλετκουλτ,2011). Η εξουσία θα απαντήσει σκληρά. Αναρχικοί θα φυλακιστούν για την αντίθεση τους στον πόλεμο. Πάραυτα στη διάρκεια του πολέμου αναρχικοί επιτίθενται ένοπλα σε σύμβολα εξουσίας και πλούτου.

Σε γενικές γραμμές όμως κάποιοι αναρχικοί προφανώς πέρασαν τη διαχωριστική γραμμή που χωρίζει τον επαναστατικό-προλεταριακό πατριωτισμό και πέρασαν στο σοβινισμό. Παράδειγμα αποτελούν οι Βούλγαροι αναρχικοί που πολέμησαν με το Βουλγάρικο στρατό στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων σε κόντρα της πλειοψηφίας των Βουλγάρων αναρχικών που είχαν αντιπολεμικές απόψεις(Προλετκουλτ,2011), αλλά και οι ιταλοί φουτουριστές. Πάντως όσο αφορά την οργάνωση που «πυροδότησε» τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, το αντιφατικό της υπόθεσης είναι ότι οι Νέοι βόσνιοι μία οργάνωση επηρεασμένη μερικώς από το Μπακούνιν, πήρε βοήθεια από το Μαύρο χέρι μία οργάνωση που είχε δημιουργήσει ο Σέρβικος στρατός (Φεργκιουσον,2006).

Αντιφατικές και περίεργες για τα σημερινά δεδομένα απόψεις είχε και το καλλιτεχνικό-πολιτικό κίνημα του φουτουρισμού (Μποτσολα και Τίσνταλ ,1984). Ασπαζόμενο ένα μίγμα εθνικισμού, αναρχισμού και νιτσεϊσμού το σημαντικό αυτό για την τέχνη κίνημα πήρε από την αρχή θέση υπέρ της εισόδου της Ιταλίας στον πόλεμο διοργανώνοντας μάλιστα καλλιτεχνικά happenings για να προπαγανδίσει τον πόλεμο. Να σημειωθεί εδώ ότι στην Ιταλία κυριαρχούσε εκείνη την εποχή έντονο αλυτρωτικό πνεύμα καθώς υπήρχε η πεποίθηση ότι η ιταλική ενοποίηση δεν είχε ολοκληρωθεί και ότι πολλοί ιταλοί ζούσαν υπό Αυστροουγγρικό ζυγό. Με το ξέσπασμα του πολέμου οι φουτουριστές κατατάχθηκαν στον στρατό πιστοί στις ιδέες τους με αποτέλεσμα πολλοί να χάσουν τη ζωή τους (Μποτσολα και Τίσνταλ, 1984).Τελικά στην πλειοψηφία τους προσχώρησαν στο φασισμό του Μουσολίνι (αν και υπήρχαν και οι εξαιρέσεις που προσχώρησαν στο αντιφασιστικό στρατόπεδο).

ΑΝΑΡΧΙΑ, ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗ ΠΑΛΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

«Η επανάσταση δεν είναι τίποτα άλλο από τον πόλεμο (ακριβώς) όπως ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα»

(Έρμαν Έσσε στο Coker,σελ.11)

Ο αναρχισμός έπαιξε σημαντικό ρόλο στις επαναστάσεις που σχετίζονται με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο τόσο με άμεσο, όσο και με έμμεσο τρόπο. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι ο αναρχισμός σαν ιδεολογία επηρέασε ως ένα βαθμό τον μαρξιστή επαναστάτη Λένιν και κατά συνέπεια τους μπολσεβίκους. Οι τελευταίοι ήταν πολύ σημαντικοί για την επιτυχία της Ρωσικής Επανάστασης, ένα ιστορικό γεγονός που πυροδότησε την επανάσταση και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Πέρα όμως από την έμμεση τους επίδραση, οι αναρχικοί συμμετείχαν δραστήρια και στις επαναστατικές δραστηριότητες αυτών των ετών (1914-1922).

Τo «Γράμματα σε έναν Γάλλο στην παρούσα κρίση» (1870), είναι ένα από τα πιο σημαντικά γραπτά του Μπακούνιν, καθώς αποτελεί ουσιαστική συμβολή στη θεωρία και την πρακτική της επανάστασης. Γράφτηκε κατά τη θυελλώδη περίοδο του γαλλο-πρωσικού πολέμου, όταν η Γαλλία αντιμετώπιζε πλέον την ήττα, η κυβέρνηση του Ναπολέοντα ΙΙΙ είχε καταρρεύσει και οι Πρώσοι βρίσκονταν στις πύλες του Παρισιού. Σε αυτή την περίσταση ο Μπακούνιν ανέπτυξε την ιδέα για τη μεταστροφή των πολέμων μεταξύ των ιμπεριαλιστικών κρατών σε εμφύλιους πολέμους για την Κοινωνική Επανάσταση[3].

Στο «Γράμματα σε έναν Γάλλο στην παρούσα κρίση» λοιπόν , ο Μπακούνιν καλούσε το λαό (αγρότες και εργάτες) να ξεσηκωθεί για να αποκρουστεί ο στρατός εισβολής. Επίσης καλούσε στη δημιουργία κομούνων που θα καταργούσαν το γαλλικό κράτος και ταυτόχρονα στην υπεράσπιση αυτής νέας αταξικής κοινωνίας από τις επιβουλές του γαλλικού κράτους (ο Μπακούνιν ήταν υπέρ του εμφύλιου αν αυτό εξυπηρετούσε το σκοπό της κοινωνικής επανάστασης). Λίγο αργότερα οι Παριζιάνοι θα εξεγερθούν για να προστατέψουν το Παρίσι από τους Πρώσους και θα ξεσπάσει η Παρισινή κομμούνα (1871) στην οποία ο Μπακούνιν δεν μπόρεσε να πάρει μέρος και που πνίγηκε τελικά στο αίμα από το ίδιο τα γαλλικό κράτος. ¨Όπως και να έχει όμως, αυτή η εξέγερση αποτέλεσε δικαίωση για τον Μπακούνιν που πίστευε ότι ο λαϊκός ξεσηκωμός σε εκείνη την περίσταση ήταν δυνατός (Nettlau, 1996).Μάλιστα οι πολιτικές και ?%B